Dalarna

Maandag 20 augustus 2012
We zijn niet vooruit te branden vandaag. De Duitsers zwaaien we uit en vertrekken zelf pas om 11:00 uur. 30 kilometer voor Malung wijst een bord langs de weg ons erop dat we in de provincie Dalarna zijn aangekomen. Aan weerzijden van de weg naald- en loofbomen, met name berken. De heuvels worden bij Malung wat hoger. In Malung worden we verrast door de aanwezigheid van een Lidl en tanken meteen. Een ruim opgezette stad maar met lelijke flats in het centrum. Aan de linkerzijde houdt de rivier Vasterdalalv ons gezelschap. In Limedsforsen treffen we, zoals getipt in het boek, inderdaad een plaats om te baden met douches en een waterkraan. In dit hele gebied zijn veel faciIiteiten voor wintersport, in de zomer kun je er vooral vissen en kanoen.
In 1519 was Gustav Eriksson Vasa op de vlucht voor de Deense koning Christian II en deed een beroep op de inwoners van Mora om hem te helpen. De inwoners voelden daar niets voor en teleurgesteld vluchtte Gustav Vasa op skies naar Noorwegen. Toen de inwoners hoorden van het bloedbad in Stockholm waarbij o.a. de familie van Vasa was vermoord, bedachten ze zich en stuurden twee van hun beste skiers om hem terug te halen. Bij Salen haalden ze hem in. Uiteindelijk versloeg Vasa de Denen en werd in 1523 koning van Zweden. Sinds 1922 wordt deze historische tocht jaarlijks herdacht in de Vasaloppet, een 90 kilometer lange cross country tocht van Salen-Berga naar Mora. Tegenwoordig nemen er rond 15.000 mensen aan deel. Op de plaats waar in Berga de tocht van start gaat, kijken we rond. Er staat een obelisk met de namen van de winnaars en er is een klein museum met oud beeldmateriaal en foto’s. De gekte rond deze tocht doet ons erg denken aan onze eigen Elfstedentocht.
Op de oever van de rivier Vasterdalalv vinden we bij Fulunas onze slaapplaats.
(Route: E45, 71, 311)
(Weer: krappe 6)

Dinsdag 21 augustus 2012
De ondergrond is solide grind. En dat is maar goed ook, want het heeft de hele nacht geregend. Moeiteloos klimmen we om half elf het pad op, we gaan richting Sarna. Aan weerszijden van de weg staan ook nu weer naaldbomen en berkenbomen en onder de bomen ligt een dik tapijt van verschillende mossen. Soms is er flink in het wilde weg gehakt, maar we zien ook jonge aanplant.
Jan heeft de nieuwe lpgtank afgekoppeld. In 16 dagen hebben we 11,85 liter verbruikt. Nu willen we eerst onze oude gastank leegstoken om hem in te kunnen leveren, anders wordt onze verzameling te groot. Even voor Sarna gaan we rechts een weg in naar de uitzichttoren Mickeltemplet op 629 meter hoogte. Vandaaruit verwachten we uitzicht op de bescheiden bergen om ons heen. Het zicht is helaas beperkte door de laaghangende bewolking. De skivoorzieningen waar we op neerkijken en die glashelder zijn, maken een verouderde indruk.
Het mooiste oude kerkje tot nu toe staat in Sarna aan de Osterdalalv. De oorspronkelijke Gammelkyrka stamt uit de 17e eeuw en is verschillende keren vergroot. Het kerkje is met zijn mooie houten planken vloer, wat kinderlijke schilderingen en een kleurig altaar van sfeervolle eenvoud.
In Idre merken we op dat aanwijzingen in twee talen staan geschreven. Dit deel van Zweden hoorde tot 1644 bij Noorwegen en het schijnt nog steeds te horen te zijn aan het dialect. De hoogstgelegen weg van Zweden brengt ons vanuit Idre naar de voet van de Nipfjallet op 1007 meter hoogte. Hadden we eerder de indruk dat de zon het ging winnen, boven op de berg regent het pijpenstelen en er staat een straffe wind. Eerst maar lekker lunchen. De regent stopt, de zon breekt door, maar de wind blijft. We lopen tot halverwege het pad naar de top van de Nipfjallet recht tegen de gure wind in. Het is een kaal landschap zonder bomen en voornamelijk bedekt met mossen. We zijn tevreden met het zicht op de top van de Stadjan en waaien bergafwaarts met de wind in de rug naar ons aangenaam verblijf. Net op tijd beneden om een statig rendier in de lens te vangen in. Op de weg terug naar Idre loop er nog een groepje rendieren op de weg.
Een onverharde weg brengt ons tenslotte naar onze slaapplaats in Morkret aan de Fulan. Het is van hieruit nog maar 6 kilometer naar de hoogste waterval van Zweden, die voor morgenochtend op het programma staat.
(Route: 311, 70)
(Weer: 6)

Woensdag 22 augustus 2012
We hebben overnacht op 600 meter hoogte en dat is goed te merken. Als we opstaan, geeft de thermometer binnen 9 graden aan. Voor het eerst zetten we de kachel aan.
Thuis overweegt geen haar op mijn hoofd om bij regen te gaan wandelen. Hier trekken we braaf onze regenkleding aan en trekken het Nationaal Park Fulufjallets in op zoek naar Njupeskar, de hoogste waterval van Zweden. Een mooi zilver waasje bedekt al snel mijn nieuw North Face jas. Het pad is goed begaanbaar. Op zompige plekken en op moerasgrond zijn plankiers neergelegd. We zijn in een sprookjesbos beland. Een vochtige klimaat met weelderige begroeiing. Hoge naaldbomen, mos, bosbessenstruikjes, varens, berkenbosjes, stromen en stroompjes, stilstaande waters en mierenhopen. We doen een uur over de twee kilometer naar de waterval, maken foto’s en stoppen veelvuldig. Jammer van de regen, het komt de foto’s niet ten goede. De waterval dendert uit een spleet tussen twee steile rotswanden. Tot vlakbij is een loopbrug gemaakt. In Dalarna ligt de boomgrens op 880 meter. Dat verklaart meteen ook de kale bergen van het Nipfjalletgebergte dat we gisteren bezochten. De naaldbomen zijn de laatste in de rij, maar niet in Fulufjallets, daar groeien berken op het hoogste punt.
Op de terugweg komen we langs een groepje hoge dikke naaldbomen. Het blijkt hier te gaan om bomen van meer dan 600 jaar oud! We kijken met nog meer respect naar dit nationaal park.
We nemen de 70 richting Mora aan het Siljanmeer, een saaie weg met naaldbomen in allerlei maten, maar ook flink wat kaalslag. Bij Mac Donalds in Mora plaatsen we alvast het verslag van Dalsland. Dan naar Nusnas, het thuis van de Dalapaardjes, het symbool van Zweden. We blijven overnachten voor de werkplaats waar ze gemaakt worden en maken een wandeling van een paar uur door het plaatsje met mooi rode huizen, langs een kerkboot, langs het Siljanmeer en boothuizen. Toen Zweden zich tot het Christendom bekeerd had, moesten de Zweden naar de kerk. Rondom het Siljanmeer hadden maar een paar plaatsen een kerk. Omdat de wegen slecht waren, bouwde men boten om iedereen via het meer naar de kerk te brengen. Dit is honderden jaren zo gegaan. Men bouwde boten waarin 80 personen konden, die dan geparkeerd werden in boothuizen. In Nusnas treffen we zowel de kerkboten als boothuizen aan.
(Route: 311, 70)
(Weer: 5)

Donderdag 23 augustus 2012
De deur van de werkplaats staat uitnodigend open. Een berg blokken van naaldhout waaruit de Dalapaardjes gesneden worden, ligt bij de ingang. Het grootste paard uit één blok hout is 20 cm. In een volgende werkhoek worden ze grof uitgezaagd, dan bijgesneden, gevijld, geverfd en beschilderd in vrolijke kleuren om dan te belanden in de winkel. Ooit een 19de eeuws stuk speelgoed, nu het nationale symbool van Zweden. We weerstaan de verleiding en komen zonder paard weer buiten.
In Mora parkeren we in de Strandgatan en lopen over de boulevard langs het Siljanmeer naar de finishplaats van de Vasaloppet. Sinds 1985 staat de poort er permanent en draagt de spreuk: “In het voetspoor van onze vaders en voor toekomstige overwinningen”. Het museum dat er naast staat, slaan we over. We hebben al uitgebreide informatie gehad in Salen, de startplaats. De klokkentoren uit 1671 is voor de meeste Zweden het symbool van de cross-countrytocht.
De kerk van Mora heeft een interessante geschiedenis. De oudste delen zijn uit de 13e eeuw. Fresco’s, waarschijnlijk uit de 16e eeuw, werden bij een renovatie ontdekt en zijn onbedekt gelaten. Ook de oude deuren zijn bewaard gebleven en hebben op een unieke manier een plek in de kerk gekregen. De toren van de kerk werd verwoest door blikseminslag en weer opgebouwd door de inwoners.
De hoofdstraat, met leuke winkels, ligt tegenover de kerk. In de boekhandel vinden we eindelijk voor Anita de Zweedse uitvoering van Le Petit Prince. We lunchen in de camper en rijden dan naar het eilandje Solleron in het Siljanmeer dat door een brug met het vasteland verbonden is. Op het eiland werden de kerkboten gemaakt, die we eerder in Nusnas zagen. Het eiland staat vol met oude rode huisjes, schuren op palen, soms het dak bedekt met gras. De kerk uit 1785 heeft een snerpend blauw interieur. Via de brug bij Gesunda rijden we terug naar Mora waar we de weg oppakken richting Orsa aan het Orsasjonmeer. Onderweg zien we regelmatig half in de grond gebouwde opslagruimten, waarschijnlijk voor de opslag van ijs. We maken een uitstapje naar het plaatsje Fryksas, een oud bergdorp, gelegen aan de weg naar Gronklitten. Ook hier treffen we, net als rondom het hele Siljanmeer veel oude huizen en schuren. We overnachten in Skattungen.
(Route: 70, E45, 296)
(Weer: 6)

Vrijdag 24 augustus 2012
Het kleine natuurreservaat Styggforsen, gelegen op een paar kilometer afstand van de doorgaande weg, heeft een mooie waterval die de wandeling ernaartoe zeker waard is. De voorzieningen bij de ingang zijn al gesloten voor het seizoen, maar het aangename weer brengt meer mensen naar het park.
In Rattvik vinden we al snel een parkeerplaats in het centrum van de stad. Weliswaar dichtbij Langbryggan, de 628 meter lange aanlegsteiger die het grotere schepen mogelijk maakt aan te meren. Maar de Middeleeuwse kyrka en de kerkstallen liggen een flinke wandeling verderop. De ligging op een klein schiereiland is geweldig en ook om deze kerk ligt een fraaie begraafplaats. Kenmerkend aan veel Scandinavische kerken is het verlaagde plafond bij de ingang. Deze kerk heeft dat aan drie zijden, waardoor hij heel intiem wordt. Het gewelfde plafond draagt sporen van fresco’s, het houten kruis, de kansel en de Middeleeuwse beelden zijn bijzonder. Bij de kerk ligt een aanlegplaats waar de kerkboten uit de omgeving konden aanmeren en er staan 87 kerkstallen voor de paarden van de kerkgangers die de tocht over de weg wel aandurfden. Op de terugweg doen we een boodschap bij Ica en verlaten de stad in de richting van Falun. Bij het uitzichtpunt Vidablick genieten we van een verlate lunch. De aanbevolen overnachtingplaats bij de skischans ligt ons te afgelegen daarom kiezen we voor Stangtjarn, een meertje vlakbij Falun.Zoals gebruikelijk stelt Jan eerst de schotel in voor televisieontvangst. Het blauwe lichtje op de televisie, dat normaal onmiddellijk aanfloept, knippert en knettert. We trekken de kabels los en sluiten de apparatuur opnieuw aan. De televisie gaat niet aan, het blijft bij knipperen en knetteren, verder komen we niet. Weer controleren we alles. Wat een moment om de geest te geven. Ik krijg een helder idee. Zouden de elektriciteitskabels boven ons van invloed kunnen zijn? We verplaatsen de camper twintig meter naar voren. Gelukkig, alle apparatuur werkt weer naar behoren.
(Route: 296, 301, 70, 80)
(Weer: 8)

Zaterdag 25 augustus 2012
Klokslag half elf staan we bij de ingang van de kopermijn. Helaas, op zaterdag pas om 11:00 uur geopend. Zodra het loket geopend wordt, kopen we een toegangsbewijs voor de rondleiding door de mijn, een bezoek aan het museum en een wandeling boven langs de mijn en gebouwen. De rondleiding in de Engelse taal begint om 11:30 uur. We hebben ons warm aangekleed, want het is beneden maar 5 graden. We krijgen een oranje cape en een helm toebedeeld, die ons uitermate charmant staat en geen overbodige luxe is want het druipt aan alle kanten in de mijn en sommige gangen zijn zo laag dat je het tikken van de helmen tegen het plafond hoort. De gids neemt ons mee naar 67 meter diepte en legt uit hoe primitief de omstandigheden in de mijn waren. Ze vertelt ons ook het verhaal van Fet-Mats die in 1677, twee weken voor hij zou trouwen de mijn inging, er stierf en pas 42 jaar later gevonden werd. Zijn lichaam was niet verouderd en goed geconserveerd door het sulfietwater in de mijn. Men dacht dat hij pas een paar dagen dood was, maar niemand wist wie hij was. Totdat hij herkend werd door zijn vroegere verloofde, die nog in leven was en eindelijk wist waar Mats gebleven was. Zijn lichaam werd als bijzondere attractie tentoongesteld. Voor het omhooghalen van de kopererts en het naar beneden brengen van materialen was veel touw nodig, dat gemaakt werd van ossenhuiden. Het vlees bleef over en er werd worst van gemaakt. Heel Zweden at Faluworst.
Er zijn aanwijzingen dat er al in 8e eeuw al open mijnbouw bestond waaruit koper gedolven werd. De schachten werden pas vanaf de Middeleeuwen gemaakt toen het mogelijk werd het water uit de mijn te pompen. Erg goed voor het milieu was de mijn niet. Doordat men geen raad wist met de afvalstoffen en deze maar verbrandde, stond er in een cirkel van 5 kilometer rondom de mijn geen groen meer.
In 1992 werd de mijn definitief gesloten omdat hij niet meer rendabel was. De mijn en de gebouwen werden in 2001 werelderfgoed. Op hoogtijdagen produceerde de mijn 2/3 van de wereldproductie en was de schatkist van het land. Soms gaan er geluiden op om de mijn weer te openen.
Eindelijk weten we ook waar het Zweedse rood, het Falurood vandaan komt. De verf wordt al sinds de 17e eeuw gemaakt van ertspoeder met ijzersulfaat uit de mijn.
Na een uur zijn we weer boven de grond en maken een wandeling om de groeve, bekijken de oude gebouwen die er nog staan, het enorme waterrad en de hoogste brug van Zweden boven de 208 meter diepe Creutzschacht. In het museum hebben we weinig geduld om de enorme lappen tekst te lezen. Wat overblijft zijn de herinneringen aan de tijdbalk, de koperen munten, soms in enorme afmetingen en gewicht, koperen voorwerpen en de aanwezigheid van een ziekenhuis vanaf de 17e eeuw.
We doen inkopen bij Lidl, parkeren daarna de camper aan de Strandgatan langs het meer vanwaaruit we in korte tijd naar het centrum wandelen. Het is er helemaal verlaten, want op zaterdag sluiten de winkels al om 15:00 uur. Op het plein voor de Katarine Kyrka staan nog wat resten van een kermis. Een kerk in petrolblauw met veel gouden details. Tenslotte duiken we, op aanwijzing van Stina, bij Ica een Faluworst op en zit onze dag in Falun erop. De parkeerplaats bevalt ons prima en we besluiten er te overnachten.
(Weer: 7)